logo

Drie vormen van agressie in de zorg en zorgbeveiliging: wetenschap als basis voor effectieve training



Agressie in de zorg is een groeiend probleem. Zorgprofessionals en zorgbeveiligers worden helaas steeds vaker geconfronteerd met verbaal en fysiek geweld, van een gefrustreerde patiënt aan de balie tot een agressieve bezoeker die dreigt met geweld, het is aan de orde van de dag.


Bij Agressie Begrenst combineren we praktijkervaring met wetenschappelijke inzichten. We willen niet alleen begrijpen hoe agressie ontstaat, maar vooral ook waarom. Zo ontwikkelen we effectieve strategieën om agressie in de zorg en andere sectoren professioneel te beheersen.

In dit artikel bespreken we de drie belangrijkste vormen van agressie en hoe wetenschap ons helpt om hier effectief mee om te gaan.


Frustratieagressie: emotie en onmacht


Wat is frustratieagressie?

Frustratieagressie ontstaat als iemand zich machteloos voelt en de controle verliest over een situatie. Dit komt vaak voor in de zorg:

  • Een patiënt die al uren moet wachten op de spoedeisende hulp
  • Een mantelzorger die zich zorgen maakt en zich niet gehoord voelt
  • Een bewoner in een verpleeghuis die door dementie gefrustreerd raakt

Deze boosheid is meestal niet persoonlijk bedoeld, maar een uiting van opgebouwde spanning en frustratie.


Wetenschappelijke achtergrond

De frustratie-agressie hypothese (Dollard et al., 1939) stelt dat frustratie (zoals lange wachttijden of onduidelijke diagnoses) kan leiden tot agressie. Berkowitz (1989) verfijnde dit model door aan te tonen dat stress, onzekerheid en het gevoel van onrechtvaardigheid agressie kunnen versterken.

Daarnaast laat de excitatietransfer-theorie (Zillmann, 1979) zien dat opgebouwde frustratie zich kan ‘verplaatsen’. Een patiënt die al gestrest binnenkomt vanwege pijn, kan die boosheid afreageren op de verpleegkundige die hem uiteindelijk helpt.


Hoe ga je ermee om?

Empathie en erkenning spelen een grote rol bij het de-escaleren van frustratieagressie (Rosenberg, 2003). Onze agressietrainingen in de zorg richten zich op de volgende aanpak:

  • Actief luisteren – Toon oprechte aandacht en maak oogcontact
  • Benoemen van de emotie – Dit zorgt ervoor dat de patiënt zich gehoord voelt
  • Ruimte geven voor emotie – Forceer geen oplossing voordat de emotie gezakt is
  • Duidelijke communicatie – Geef pas inhoudelijke antwoorden als de emotie afneemt


Praktijkvoorbeeld

Een patiënt op de spoedeisende hulp roept boos naar een verpleegkundige:
"Dit is schandalig! Ik heb al uren pijn en niemand helpt me!"

Effectieve reactie:
"Ik begrijp dat het wachten frustrerend is. We werken zo snel mogelijk om iedereen te helpen."

Hierdoor voelt de patiënt zich gehoord, waardoor de kans op escalatie kleiner wordt.


Witteboordenagressie en subtiele ondermijning


Wat is witteboordenagressie?

Witteboordenagressie is een subtiele, manipulatieve vorm van agressie. Patiënten of familieleden proberen zorgverleners te ondermijnen met kleinerende opmerkingen of zogenaamd onschuldige insinuaties.

Voorbeelden hiervan zijn:

  • Een bezoeker die op een rustige manier tegen een jonge arts zegt: "Ik wil liever iemand met ervaring, dit is te ingewikkeld voor een beginner."
  • Een familielid dat een verpleegkundige negeert en direct naar de arts stapt, terwijl de verpleegkundige alle informatie heeft.

Deze vorm van agressie is niet explosief, maar kan stress veroorzaken en het zelfvertrouwen van zorgmedewerkers ondermijnen.


Wetenschappelijke achtergrond

Volgens de Machiavellistische theorie (Christie & Geis, 1970) gebruiken sommige mensen manipulatie als machtsstrategie. Onderzoek van Tepper (2000) toont aan dat subtiele agressie schadelijker kan zijn dan openlijke agressie, omdat het moeilijker te benoemen en te bestrijden is.

Witteboordenagressie komt vaak voor in omgevingen waar hiërarchie en status een rol spelen, zoals ziekenhuizen en verpleeghuizen.


Hoe ga je ermee om?

De beste manier om witteboordenagressie te hanteren is door controle over het gesprek te behouden:

  • Benoem het gedrag expliciet – Laat merken dat je het doorziet
  • Gebruik een ik-boodschap – Voorkom dat de ander in de verdediging schiet
  • Stel een grens en bied een alternatief – Dwing respect af zonder in discussie te gaan


Praktijkvoorbeeld

Een familie zegt tegen een verpleegkundige:
"We willen nu de arts spreken, jij kunt hier toch niets over zeggen?"

Effectieve reactie:
"Ik hoor u zeggen dat ik hier niets over kan zeggen, hierdoor geeft u mij het gevoel dat u mijn kennis in twijfel trekt. Ik zou willen dat u daarmee stopt."

Zo blijf je professioneel en laat je je niet uit het veld slaan.


Grove agressie: (be)dreiging, intimidatie, schelden, discriminatie


Wat is grove agressie?

Grove agressie is de meest dreigende vorm en vereist onmiddellijke actie. Dit kan zich uiten in verbale agressie, bedreiding, intimidatie, seksuele intimidatie, discriminatie, schelden, racisme


Voorbeelden:

  • Een familielid dat een arts bedreigt na een slecht nieuws gesprek
  • Een patiënt die een zorgverlener seksueel intimideerd
  • Een bezoeker die onder invloed is en zich agressief gedraagt


Wetenschappelijke achtergrond

Het General Aggression Model (Anderson & Bushman, 2002) laat zien dat agressie wordt versterkt door alcohol, drugs of psychische problemen. Daarnaast kan agressie escaleren als het niet tijdig wordt begrensd.


Hoe ga je ermee om?

Bij grove agressie staat veiligheid voorop:

  • Houd afstand en zorg voor een veilige positie
  • Gebruik een rustige en lage stem
  • Benoem duidelijke grenzen en consequenties
  • Roep indien nodig extra hulp in (beveiliging, politie)


Praktijkvoorbeeld

Een patiënt onder invloed schreeuwt:
"Blijf uit mijn buurt, anders sla ik je in elkaar!"


Effectieve reactie:
"Stop, u bent mij aan het bedreigen, dit gedrag is niet acceptabel. Als u niet kalmeert, ben ik genoodzaakt extra hulp in te schakelen."

Door kalm en duidelijk te reageren, houd je de controle over de situatie.


Conclusie: wetenschap als basis voor agressiebeheersing in de zorg

Agressie in de zorg en zorgbeveiliging komt in verschillende vormen en vraagt om een doordachte aanpak. Wetenschappelijke inzichten helpen ons begrijpen waarom mensen agressief worden en hoe we dat effectief kunnen begrenzen.

Onze trainingen zijn volledig gebaseerd op deze kennis, zodat zorgprofessionals, zorgbeveiligers en andere professionals goed voorbereid zijn op uitdagende situaties.

Wat mogen artsen en verpleegkundigen verwachten van beveiligers bij dwang in ziekenhuizen?

31 januari 2025
Wat mogen artsen en verpleegkundigen verwachten van beveiligers bij dwang in ziekenhuizen?
A drawing of a man and a woman with the word stop on the bottom

Grensoveschrijdend gedrag in de Zorg

20 januari 2025
Grensoverschrijdend Gedrag in de Zorg – Hoe Gaan We Hier Mee Om? "Oh, kom je mijn katheter legen? Je mag ook best wat anders legen." Dit soort verhalen hoor ik helaas regelmatig tijdens mijn trainingen. Het verbaast me telkens weer hoeveel verpleegkundigen, artsen en zorgmedewerkers te maken krijgen met seksueel grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer. Vaak gaat het om jonge, net gediplomeerde zorgverleners of verpleegkundigen in opleiding, die vaak alleen met een patiënt op een kamer staan en niet weten wat ze met dit gedrag aan moeten. Begrenzen voelt niet altijd veilig of mogelijk, en vaak blijft dit gedrag onbesproken. Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag in de Zorg – De Realiteit Recent sprak ik een arts die het volgende voorbeeld gaf: "Heb jij wat Turks in je?" De arts antwoordde: "Nee." Waarop de patiënt reageerde: "Oh, dan zal ik dat er wel even in stoppen." Een andere verpleegkundige vertelde dat een patiënt haar ongewenst bij haar borst greep. Bijna elke verpleegkundige en arts die ik in mijn trainingen spreek, heeft een soortgelijk verhaal. Sommige geven zelfs aan dat ze wekelijks te maken hebben met seksueel getinte opmerkingen, suggestieve aanrakingen of dubbelzinnige grappen. Wat me opvalt, is dat niet iedereen zich bewust is van de ernst van dit gedrag. Vaak wordt het in de koffiekamer afgedaan met een grapje, alsof het erbij hoort. Waarom Grensoverschrijdend Gedrag Nooit Normaal Is Dit gedrag is niet normaal en mag nooit als normaal worden gezien. Suggestieve opmerkingen, ongepaste aanrakingen of seksueel getinte grapjes raken zorgverleners dieper dan we soms denken. Het maakt hen onzeker, schaadt hun vertrouwen en geeft vaak het gevoel dat ze er alleen voor staan. Grensoverschrijdend gedrag stopt niet vanzelf. Het vereist actie van collega’s, leidinggevenden en organisaties als geheel. Zonder bewustzijn en ondersteuning blijft dit gedrag een onzichtbaar probleem. Hoe Kun Je Grenzen Stellen en Steunen? H3: 1. Luisteren en Ondersteunen Begin met luisteren. Vraag hoe het écht gaat met je collega’s. Sta naast hen en zorg dat niemand zich alleen voelt in dergelijke situaties. Alleen al weten dat er steun is, kan een wereld van verschil maken. Bespreekbaar Maken Als leidinggevende kun je het verschil maken door seksueel grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar te maken. Laat je team weten dat je dit gedrag niet tolereert en dat ze altijd bij je terechtkunnen. Organisatorische Acties Organisaties hebben een grote verantwoordelijkheid. Zorg voor duidelijke protocollen en grenzen, en verbindt consequenties aan grensoverschrijdend gedrag. Dit kan medewerkers het vertrouwen geven om incidenten te melden en zich gesteund te voelen. Samen Werken aan een Veilige Werkomgeving We kunnen alleen een veilige werkomgeving creëren als we samenwerken. Dit begint bij bewustzijn: het erkennen dat grensoverschrijdend gedrag onacceptabel is. Vervolgens moeten we actie ondernemen door grenzen te stellen, steun te bieden en duidelijke consequenties te verbinden aan dergelijk gedrag. En aan de mannen (en iedereen die zich hier schuldig aan maakt): respecteer de grenzen van een ander. Gedraag je. Seksueel grensoverschrijdend gedrag hoort nergens thuis – ook niet in de zorg. Wil je meer weten? Bij Agressie Begrenst helpen we zorgorganisaties om grensoverschrijdend gedrag te herkennen, te begrenzen en te voorkomen. Wil je meer weten over onze trainingen en aanpak? Neem vandaag nog contact met ons op info@agressiebegrenst.nl en ontdek hoe we samen kunnen werken aan een veilige werkomgeving.

Agressie in de Zorg: Hoe Blijf je Staande en Houd je Controle?

19 januari 2025
Zorg verlenen is prachtig werk. Je maakt het verschil in het leven van mensen, biedt een luisterend oor en geeft zorg waar dat nodig is. Maar laten we eerlijk zijn: de werkvloer in de zorg is niet altijd even zachtzinnig. Helaas is agressie een veelvoorkomend probleem. Of het nu verbaal of fysiek is, het vraagt om een sterke mentale houding én de juiste vaardigheden om ermee om te gaan. Ik ben Joram Dreef, trainer bij Agressie Begrenst, en ik help zorgprofessionals om sterker in hun schoenen te staan in uitdagende situaties. In deze blog deel ik inzichten, tips en technieken die je kunnen helpen om beter om te gaan met agressie in de zorg. Training kan daarin het verschil maken. Agressie in de Zorg: De Realiteit Agressie in de zorg is vaak onvoorspelbaar. Misschien is een patiënt gefrustreerd door lange wachttijden, een familielid emotioneel omdat de zorg niet aan hun verwachtingen voldoet, of een collega gespannen door werkdruk. Wat de aanleiding ook is, het resultaat is vaak hetzelfdeeen gespannen sfeer waarin jij moet handelen. Uit gesprekken met zorgprofessionals blijkt dat veel van hen zich onvoldoende voorbereid voelen. “Wat doe je als iemand je uitscheldt?” “Hoe blijf je kalm als je je onveilig voelt?” Deze vragen hoor ik regelmatig tijdens mijn trainingen. Het is duidelijk dat veel zorgverleners behoefte hebben aan praktische handvatten om met agressie om te gaan. Tips om Om te Gaan met Agressie in de Zorg De sleutel tot omgaan met agressie ligt in een combinatie van kennis, vaardigheden en zelfvertrouwen. Hier zijn drie tips die ik vaak deel tijdens mijn trainingen: Blijf rustig, ook als het moeilijk is Je ademhaling onder controle houden is cruciaal. Het helpt je om zelf kalm te blijven en de situatie niet verder te laten escaleren. Door rustig te blijven, straal je stabiliteit en controle uit, wat vaak al helpt om agressie te verminderen. Herken signalen vroeg Lichaamstaal zegt vaak meer dan woorden. Een gefrustreerde blik, een stijve houding of een verhoogde stem zijn signalen dat iemand zijn grens bereikt. Grijp dat moment om de situatie te de-escaleren, voordat deze verder escaleert. Wees duidelijk en respectvol Heldere communicatie is essentieel. Gebruik korte, respectvolle zinnen om grenzen te stellen. Bijvoorbeeld: “Ik hoor dat u boos bent, maar ik wil graag helpen.” Dit toont empathie en zorgt ervoor dat de ander zich gehoord voelt, zonder dat je je eigen grenzen overschrijdt. Hoe Training Verschil Maakt Tijdens mijn trainingen bij Agressie Begrenst leren zorgprofessionals niet alleen deze technieken, maar gaan we dieper in op praktijkvoorbeelden. We oefenen met realistische scenario’s, zodat je straks beter voorbereid bent op lastige situaties. Het mooie is: je hoeft het niet alleen te doen. Door regelmatig te blijven ontwikkelen – via trainingen, boeken, podcasts en het sparren met collega’s – zorg ik ervoor dat mijn kennis up-to-date blijft. Dit stel ik graag beschikbaar aan de zorgverleners die ik train. Samen zorgen we ervoor dat jij sterker en zelfverzekerder wordt in je werk. Wil je meer weten? Wil je meer weten over onze aanpak en hoe we jouw team kunnen helpen met agressiebeheersing? Neem een kijkje op www.agressiebegrenst.nl of neem contact op met info@agressiebegrenst.nl en ontdek wat we voor jou kunnen betekenen.
Share by: